ความรู้เรื่องจุลินทรีย์ที่ก่อให้เกิดโรค เป็นสิ่งที่สำคัญในการวางระบบการจัดการอาหารให้ปลอดภัยสำหรับการบริการงานจัดเลี้ยง งานจัดเลี้ยงมีความแตกต่างจากการผลิตอาหารในโรงงานอุตสาหกรรมที่เน้นในเรื่องการปรุงสุขและการฆ่าเชื้อเพื่อให้อาหารแปรรูปเก็บได้ยาวนานตามหลักการถนอมอาหาร แต่สำหรับงานจัดเลี้ยง การเลือกซื้อ การจัดเก็บจะเป็นประเด็นที่สำคัญกว่าสำหรับการวางระบบให้อาหารปลอดภัย
ตัวอย่าง ลักษณะความไม่ปลอดภัยและแนวทางมาตรการควบคุม ที่นำไปใช้ได้
ชื่อจุลินทรีย์ |
แหล่งที่มาด้านสิ่งแวดล้อมและอาหาร |
ระยะเวลาฟักตัว |
อาการ |
การควบคุม |
แอนิซาคิส (Anisakis spp)
|
ปลาทะเล (เช่น แซลมอน, ปลากะพง (striped bass), ปลากะพงแปซิฟิก (pacific snapper)) |
(หลายวัน)b |
เกิดอาการระคายเคืองที่คอและทางเดินอาหาร, ท้องเสีย, ปวดท้อง |
1. ซื้ออาหารจากแหล่งที่ได้รับการรับรอง 2. ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง 3. การใข้เกลือความเข้มข้นสูง (heavy salting) 4. แช่แข็งอาหารที่อุณหภูมิ -4°F (-20°C) เป็นเวลา 168 ชั่วโมง |
บาซิลลัส ซีเรียส (Bacillus cereus) |
ดิน, ฝุ่น, ธัญพืช, ผลิตภัณฑ์จากธัญพืช, พุดดิ้ง, คัสตาร์ด, ซอส, ซุป, มีทโลฟ, ผลิตภัณฑ์เนื้อสัตว์, ข้าวผัดหรือต้ม |
15 นาที ถึง 16 ชั่วโมงa (1 ถึง 5 ชั่วโมง)b |
คลื่นไส้, ปวดท้อง, อาเจียน, ท้องเสีย |
1. เก็บอาหารให้ไกลจาก TDZ 2. แช่เย็นอาหารร้อนที่เหลืออย่างรวดเร็วโดยให้มีอุณหภูมิต่ำกว่า 41°F (5°C) 3. อุ่นอาหารเหลือด้วยอุณหภูมิขั้นต่ำ 165 °F (74°C) เป็นเวลา 15 วินาทีก่อนนำไปรับประทาน (เพิ่มอุณหภููมิอีก 25°F/14°C สำหรับการอุ่นด้วยไมโครเวฟ) 4. เสิร์ฟและรับประทานอาหารหลังจากปรุงสุกในทันที |
แคมพิโลแบคเตอร์ เจจูนี (Campylobacter jejuni)
|
ลำไส้ของโคกระบือที่ติดเชื้อ, สุกร, ไก่, ไก่งวง, และสัตว์อื่นๆ อาหารจากสัตว์ในสภาพดิบหรือที่แปรรูปหรือปรุงอย่างไม่เหมาะสม (นม, สัตว์ปีก, หอยตลับ, แฮมเบอร์เกอร์), น้ำที่ไม่มีใส่คลอรีน |
(1 ถึง 7 วัน หรือมากกว่านั้น)b |
ท้องเสีย, ปวดท้อง, ไข้, อ่อนเพลีย, คลื่นไส้เป็นบางครั้ง, ปวดหัว, ติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ, ปวดข้อ |
1. ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง 2. จัดการอาหารอย่างเหมาะสม 3. ทำแห้งหรือแช่แข็งผลิตภัณฑ์อาหาร 4. เพิ่มกรด |
คลอสตริเดียม โบทูลินัม (Clostridium botulinum)
|
ดิน, น้ำที่ปนเปื้อน, ฝุ่น, ผลไม้, ผัก, อาหารสัตว์และปุ๋ยคอก, น้ำผึ้ง, สิ่งปฎิกูล, อาหารกระป๋องที่มีกรดต่ำที่ได้รับความร้อนหรือผ่านการแปรรูปที่ไม่เหมาะสม, อาหารหมักที่ผ่านกระบวนการแปรรูปอย่างไม่เหมาะสม, และปลารมควัน |
2 ชั่วโมง ถึง 14 วันa (12 ถึง 36 ชั่วโมง)b |
ไข้สูง, เวียนศีรษะ, ปากแห้ง, หายใจลำบากรวมถึงเป็นอัมพาต, สูญเสียการตอบสนอง |
1. ทำลายสารพิษด้วยเวลาและอุณหภูมิที่เหมาะสม 2. เติมกรด 3. เก็บอาหารในตู้เย็น 4. เพิ่มเกลือในระหว่างการถนอมอาหาร 5. ทำลายอาหารกระป๋องที่กระป๋องมีลักษณะบวมปูดและอาหารภายในทั้งหมด 6. ไม่ทานอาหารกระป๋อง |
คลอสตริเดียม เพอร์ฟริงเจนส์ (Clostridium perfringens)
|
ดิน, ฝุ่น, ปุ๋ยคอก, อุจจาระมนุษย์, เนื้อหรือสัตว์ปีกที่ผ่านการปรุง, พายเนื้อ, เกรวี่, สตูว์, พืชที่โตบนดิน, อาหารที่ปรุงสุกและเย็นลงอย่างช้าๆในปริมาณมากๆที่อุณหภูมิห้อง |
6 ถึง 24 ชั่วโมงa (8 หรือ 12 ชั่วโมง)b |
เป็นตะคริวที่ท้องอย่างฉับพลัน, ท้องเสีย, สูญเสียน้ำ, และอ่อนเพลีย (บางครั้ง) |
1. ทำความสะอาด, ปรุง, และแช่เย็นผลิตภัณฑ์อาหารอย่างเหมาะสม 2. อุ่นอาหารที่เหลือด้วยอุณหภูมิอย่างน้อย 165°F (74°C) เป็นเวลา 15 วินาทีก่อนรับประทาน (เพิ่มอุณหภููมิอีก 25°F/14°C สำหรับการอุ่นด้วยไมโครเวฟ) 3. เก็บอาหารให้ไกลจาก TDZ 4. บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดี |
พยาธิตืดปลา (Diphyllobothrium latum) |
ปลาน้ำจืด (เช่น แซลมอน) |
(3 ถึง 6 สัปดาห์)b |
ตรวจพบยาก (อ่อนแรงในบางครั้ง) |
1. ซื้ออาหารจากแหล่งที่ได้รับการรับรอง 2. ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง |
เชื้ออีโคไล หรือ เอสเชอริเชีย โคไล (Escherichia coli)
|
อุจจาระของคนที่คิดเชื้อ; อากาศ; น้ำเสียที่ปนเปื้อน; ชีส; สัตว์น้ำมีเปลือก; วอเตอร์เครส; เนื้อบด |
8 ถึง 24 ชั่วโมงa (11 ชั่วโมง)b |
ปวดท้อง, ท้องเสีย, ไข้, หนาวสั่น, ปวดหัว, มีเลือดปนในอุจจาระ, คลื่นไส้, สูญเสียน้ำ, อ่อนเพลีย |
1. ให้ความร้อนกับผลิตภัณฑ์อาหารและทำให้เย็นอย่างรวดเร็ว 2. บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดี 3. ป้องกันแมลงวัน 4. เตรียมผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดด้วยวิธีการที่ปราศจากเชื้อโรค |
ลิสทีเรีย โมโนไซโตจีเนส (Listeria monocytogenes) |
แพร่กระจายอย่างกว้างขวาง; อุจจาระที่ติดเชื้อ, สลัดกะหล่ำปลี, ชีสภายประเทศและนำเข้าจากต่างประเทศ, ไก่, ไส้กรอกแห้ง, เนื้อและผลิตภัณฑ์จากเนื้อที่ติดเชื้อ |
(4 วันถึง 3 สัปดาห์)b |
ปวดเมื่อยตามตัวเล็กน้อย, ปวดหัว, อาเจียน, สำหรับสตรีมีครรภ์และผู้ที่มีปัญหาด้านระบบภูมิคุ้มกันจะพบอาการที่รุนแรงมากขึ้นและอาจเสียชีวิต |
1. พาสเจอร์ไรซ์ หรือ แปรรูปผลิตภัณธ์อาหารด้วยความร้อน 2. หลีกเลี่ยงการปนเปื้อน 3. แช่เย็นหรือแช่แข็งผลิตภัณฑ์จากนม 4. ทำความสะอาดและฆ่าเชื้ออุปกรณ์อย่างเเหมาะสม |
ไวรัส นอร์วอล์ค (Norwalk virus) |
ปลาและสัตว์น้ำมีเปลือกที่มาจากแหล่งน้ำที่ปนเปื้อน, คนที่ติดเชื้อ |
(24 ถึง 48 ชั่วโมง)b |
มีไข้, ปวดหัว, ปวดท้อง, ท้องเสีย, อาเจียน |
1. ซื้ออาการจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง 2. ปรุงอาหารประเภทสัตว์น้ำมีเปลือกด้วยไอน้ำเป็นเวลาอย่างน้อย 4 นาที 3. บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดีและการรักษาความสะอาด 4. แช่แข็งที่อุณหภูมิ -4°F (-20°C) เป็นเวลา 168 ชั่วโมง |
ซาลโมเนลลา (Salmonella spp.) |
ลำไส้คนและสัตว์; ไก่งวง, ไก่, หมู, โคกระบือ, สุนัข, แมว, กบ, เต่า, และนก; ผลิตภัณฑ์จำพวกเนื้อ; ไข่และผลิตภัณฑ์สัตว์ปีก; มะพร้าว; ยีสต์; ลูกอมช็อคโกแลต; ปลารมควัน, สลัดดิบ; ปลา; สัตว์น้ำมีเปลือก |
5 ถึง 72 ชั่วโมงa (12 ถึง 48 ชั่วโมง)b |
ปวดท้อง, ท้องเสีย, มีไข้, หนาวสั่น, อาเจียน, สูญเสียน้ำ, ปวดหัว, อ่อนเพลีย |
1. ปรุงผลิตภัณฑ์อาหารให้สุกอย่างทั่วถึง 2. ทำให้อาหารร้อนทั้งหมดเย็นลงอย่างรวดเร็ว 3. ป้องกันการปนเปื้อนข้าม 4. บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี |
ชิเกลล่า (Shigella spp.)
|
อุจจาระของคนที่ิติดเชื้อ; การสัมผัสโดยตรงกับพาหะ; น้ำที่ปนเปื้อน; อาหารปรุงไม่สุกที่ถูกหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ, ตัด, สับหรือผสม; อาหารที่ถูกผสมและชื้น (ปลาทูน่า, กุ้ง, ไก่งวง, มักกะโรนีและสลัดมะเขือเทศ); นม; ถั่ว; น้ำแอปเปื้ล; ผลิตภัณฑ์ที่ปนเปื้อน |
1 ถึง 7 วันa (น้อยกว่า 4 วัน)b |
ปวดท้อง, ท้องเสีย, มีไข้, หนาวสั่น, ปวดหัว, มีเลือดปนในอุจจาระ, อาเจียน, สูญเสียน้ำ, อ่อนเพลีย |
1. ทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็น และ ให้ความร้อนผลิตภัณฑ์อาหารอย่างรวดเร็ว 2. บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี 3. ป้องกันแมลงวัน 4. เตรียมผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดด้วยวิธีการที่ปราศจากเชื้อโรค |
สแตฟฟิโลคอกคัส ออเรียส (Staphylococcus aureus) |
อยู่ในจมูกมนุษย์และของไหลในลำคอ, มือและผิวหนัง, แผลติดเชื้อและแผลไหม้, สิวและเม็ดตุ่มหนอง, ผม, อุจจาระ; แฮมปรุงสุก; สัตว์ปีกและสัตว์ปีชำแหละ, ผลิตภัณฑ์จำพวกเนื้อ; เกรวี่และซอส; ขนมอบไส้ครีม; ชีส; ซอสฮอลแลนเดซ; พุดดิ้งขนมปัง; ปลา, มันฝรั่ง, แฮม, สัตว์ปีก, และสลัดไข่; อาหารเหลือที่มีโปรตีนสูง |
1 ถึง 8 ชั่วโมงa (2 ถึง 4 ชั่วโมง)b |
อาเจียน, เป็นตะคริวที่ท้อง, ท้องเสีย, คลื่นไส้, สูญเสียน้ำ, เหงื่อออก, ไม่มีแรง, อ่อนเพลีย |
1. นำพนักงานที่ป่วยออกจากสายการผลิตอาหารและกิจกรรมการจัดการอาหาร 2. บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี 3. จัดการผลิตภัณฑ์อาหารด้วยความระมัดระวังอย่างที่สุด 4. ปรุงและอุ่นอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง 5. ทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็นลงอย่างรวดเร็วและแช่เย็นอย่างเหมาะสม |
ทริคิเนลล่า สไปราลิส (Trichinella spiralis)
|
หมูที่ติดเชื้อ, เนื้อหมีหรือวัลรัส |
4 ถึง 28 วันa (9 วัน)b |
แพร่กระจายไปที่กล้ามเนื้อและมีอาการเจ็บปวด, อ่อนแรง, กล้ามเนื้อบวม |
1. ให้ความร้อนเนื้อหมูจนทำให้มีอุณหภูมิภายในที่ 155°F (68°C) หรือมากกว่า เป็นเวลา 15 วินาที (เพิ่มอุณหภูมิอีก 25°F/14°C สำหรับการปรุงด้วยไมโครเวฟ) 2. การแช่แข็งเนื้อหมูจะช่วยทำลายพยาธิ 3. เก็บที่อุณหภูมิ 5°F (-15°C) หรือต่ำกว่า เป็นเวลาไม่น้อยกว่า 20 วัน |
วิบริโอ พาราฮีโมลัยติคัส (Vibio parahaemolyticus)
|
สัตว์ทะเล, น้ำทะเล, อาหารดิบจากทะเล, ปลาน้ำเค็ม, สัตว์น้ำมีเปลือก, ผลิตภัณฑ์จำพวกปลา, อาหารรสเค็ม, แตงกวา |
2 ถึง 48 ชั่วโมงa (10 ถึง 20 ชั่วโมง)b |
เป็นตะคริวที่ท้อง, ท้องเสีย, คลื่นไส้, อาเจียน, มีไข้อ่อนๆ, หนาวสั่น, ปวดหัว, อ่อนเพลีย |
1. ปรุงผลิตภัณฑ์อาหารและทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็นอย่างเหมาะสม 2. แยกอาหารดิบและปรุงสุกออกจากกัน 3. ไม่ล้างผลิตภัณฑ์อาหารด้วยน้ำทะเล |
ไวรัสของโรคตับอักเสบ (virus of infectious hepatitis) |
เลือด, ปัสสาวะ, และอุจจาระของคนและสัตว์พาหะ; น้ำ; สัตว์ฟันแทะ; แมลง; สัตว์น้ำมีเปลือก; นม; สลัดมันฝรั่ง; เนื้อตัดเย็น; สตรอเบอร์รี่แช่แข็ง; น้ำส้ม; เค้กวิปครีม; โดนัทเคลือบน้ำตาล; แซนวิช |
10 ถึง 50 วันa (30 วัน)b
|
มีไข้, คลื่นไส้, ปวดท้อง, รู้สึกเหนื่อย, ตัวเหลือง, ติดเชื้อที่ตับ |
1. ซื้อผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง 2. บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี 3. ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง |
เยอซิเนีย เอนเทอโรโคไลติกา (Yersinia enterocolitica)
|
เนื้อหมูและเนื้อวัวดิบที่ปนเปื้อน, น้ำดื่ม, ไอศกรีม, นมดิบและพาสเจอร์ไรซ์, เต้าหู (ถั่วเหลือง) |
(3 ถึง 7 วัน)b |
อาการขึ้นอยู่กับอายุของผู้ได้รับเชื้อ, การย่อยอาหารผิดปกติและปวดท้องฉับพลัน (ในเด็ก) มีความผิดปกติที่ท้องฉับพลัน, ท้องเสีย, มีไข้, ปวดข้อ (ในผู้ใหญ่) ผิวหนังและดวงตาติดเชื้อ (ทั้งเด็กและผู้ใหญ่) |
1. พาสเจอร์ไรส์หรือแปรรูปผลิตภัณฑ์อาหารด้วยความร้อน 2. หลีกเลี่ยงการปนเปื้อน 3. ปฏิบัติงานตามข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี 4. ทำความสะอาดและฆ่าเชื้อโรคอุปกรณ์อย่างเหมาะสม 5. รับอาหารจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง |
aช่วงเวลาของระยะฟักตัวที่มีการรายงาน bระยะฟักตัวที่พบเป็นปกติ, เฉลี่ย, หรือ มีการรายงานบ่อยที่สุด |