ความรู้เรื่องจุลินทรีย์ที่ก่อให้เกิดโรค เป็นสิ่งที่สำคัญในการวางระบบการจัดการอาหารให้ปลอดภัยสำหรับการบริการงานจัดเลี้ยง งานจัดเลี้ยงมีความแตกต่างจากการผลิตอาหารในโรงงานอุตสาหกรรมที่เน้นในเรื่องการปรุงสุขและการฆ่าเชื้อเพื่อให้อาหารแปรรูปเก็บได้ยาวนานตามหลักการถนอมอาหาร แต่สำหรับงานจัดเลี้ยง การเลือกซื้อ การจัดเก็บจะเป็นประเด็นที่สำคัญกว่าสำหรับการวางระบบให้อาหารปลอดภัย

ตัวอย่าง ลักษณะความไม่ปลอดภัยและแนวทางมาตรการควบคุม ที่นำไปใช้ได้ 

 

ชื่อจุลินทรีย์

แหล่งที่มาด้านสิ่งแวดล้อมและอาหาร

ระยะเวลาฟักตัว

อาการ

การควบคุม

แอนิซาคิส (Anisakis spp)

 

ปลาทะเล (เช่น แซลมอน, ปลากะพง (striped bass), ปลากะพงแปซิฟิก (pacific snapper))

(หลายวัน)b

เกิดอาการระคายเคืองที่คอและทางเดินอาหาร, ท้องเสีย, ปวดท้อง

1.      ซื้ออาหารจากแหล่งที่ได้รับการรับรอง

2.      ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

3.      การใข้เกลือความเข้มข้นสูง (heavy salting)

4.      แช่แข็งอาหารที่อุณหภูมิ -4°F (-20°C) เป็นเวลา 168 ชั่วโมง

บาซิลลัส ซีเรียส (Bacillus cereus)

ดิน, ฝุ่น, ธัญพืช, ผลิตภัณฑ์จากธัญพืช, พุดดิ้ง, คัสตาร์ด, ซอส, ซุป, มีทโลฟ, ผลิตภัณฑ์เนื้อสัตว์, ข้าวผัดหรือต้ม

15 นาที ถึง 16 ชั่วโมงa

(1 ถึง 5 ชั่วโมง)b

คลื่นไส้, ปวดท้อง, อาเจียน, ท้องเสีย

1.      เก็บอาหารให้ไกลจาก TDZ

2.      แช่เย็นอาหารร้อนที่เหลืออย่างรวดเร็วโดยให้มีอุณหภูมิต่ำกว่า 41°F (5°C)

3.      อุ่นอาหารเหลือด้วยอุณหภูมิขั้นต่ำ 165 °F (74°C) เป็นเวลา 15 วินาทีก่อนนำไปรับประทาน  (เพิ่มอุณหภููมิอีก 25°F/14°C สำหรับการอุ่นด้วยไมโครเวฟ)

4.      เสิร์ฟและรับประทานอาหารหลังจากปรุงสุกในทันที

แคมพิโลแบคเตอร์ เจจูนี (Campylobacter jejuni)

 

ลำไส้ของโคกระบือที่ติดเชื้อ, สุกร, ไก่, ไก่งวง, และสัตว์อื่นๆ

อาหารจากสัตว์ในสภาพดิบหรือที่แปรรูปหรือปรุงอย่างไม่เหมาะสม (นม, สัตว์ปีก, หอยตลับ, แฮมเบอร์เกอร์), น้ำที่ไม่มีใส่คลอรีน

(1 ถึง 7 วัน หรือมากกว่านั้น)b

ท้องเสีย, ปวดท้อง, ไข้, อ่อนเพลีย, คลื่นไส้เป็นบางครั้ง, ปวดหัว, ติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ, ปวดข้อ

1.      ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

2.      จัดการอาหารอย่างเหมาะสม

3.      ทำแห้งหรือแช่แข็งผลิตภัณฑ์อาหาร

4.      เพิ่มกรด

คลอสตริเดียม โบทูลินัม

(Clostridium botulinum)

 

 ดิน, น้ำที่ปนเปื้อน, ฝุ่น, ผลไม้, ผัก, อาหารสัตว์และปุ๋ยคอก, น้ำผึ้ง, สิ่งปฎิกูล, อาหารกระป๋องที่มีกรดต่ำที่ได้รับความร้อนหรือผ่านการแปรรูปที่ไม่เหมาะสม, อาหารหมักที่ผ่านกระบวนการแปรรูปอย่างไม่เหมาะสม, และปลารมควัน

2 ชั่วโมง ถึง 14 วันa

(12 ถึง 36 ชั่วโมง)b

ไข้สูง, เวียนศีรษะ, ปากแห้ง, หายใจลำบากรวมถึงเป็นอัมพาต, สูญเสียการตอบสนอง

1.      ทำลายสารพิษด้วยเวลาและอุณหภูมิที่เหมาะสม

2.      เติมกรด

3.      เก็บอาหารในตู้เย็น

4.      เพิ่มเกลือในระหว่างการถนอมอาหาร

5.      ทำลายอาหารกระป๋องที่กระป๋องมีลักษณะบวมปูดและอาหารภายในทั้งหมด

6.      ไม่ทานอาหารกระป๋อง

คลอสตริเดียม เพอร์ฟริงเจนส์

(Clostridium perfringens)

 

ดิน, ฝุ่น, ปุ๋ยคอก, อุจจาระมนุษย์, เนื้อหรือสัตว์ปีกที่ผ่านการปรุง, พายเนื้อ, เกรวี่, สตูว์, พืชที่โตบนดิน, อาหารที่ปรุงสุกและเย็นลงอย่างช้าๆในปริมาณมากๆที่อุณหภูมิห้อง

6 ถึง 24 ชั่วโมงa

(8 หรือ 12 ชั่วโมง)b

เป็นตะคริวที่ท้องอย่างฉับพลัน, ท้องเสีย, สูญเสียน้ำ, และอ่อนเพลีย (บางครั้ง)

1.      ทำความสะอาด, ปรุง, และแช่เย็นผลิตภัณฑ์อาหารอย่างเหมาะสม

2.      อุ่นอาหารที่เหลือด้วยอุณหภูมิอย่างน้อย 165°F (74°C) เป็นเวลา 15 วินาทีก่อนรับประทาน (เพิ่มอุณหภููมิอีก 25°F/14°C สำหรับการอุ่นด้วยไมโครเวฟ)

3.      เก็บอาหารให้ไกลจาก TDZ

4.      บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดี

พยาธิตืดปลา

(Diphyllobothrium latum)

ปลาน้ำจืด (เช่น แซลมอน)

(3 ถึง 6 สัปดาห์)b

ตรวจพบยาก (อ่อนแรงในบางครั้ง)

1.      ซื้ออาหารจากแหล่งที่ได้รับการรับรอง

2.      ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

เชื้ออีโคไล หรือ เอสเชอริเชีย โคไล

(Escherichia coli)

 

อุจจาระของคนที่คิดเชื้อ; อากาศ; น้ำเสียที่ปนเปื้อน; ชีส; สัตว์น้ำมีเปลือก; วอเตอร์เครส; เนื้อบด

8 ถึง 24 ชั่วโมงa

(11 ชั่วโมง)b

ปวดท้อง, ท้องเสีย, ไข้, หนาวสั่น, ปวดหัว, มีเลือดปนในอุจจาระ, คลื่นไส้, สูญเสียน้ำ, อ่อนเพลีย

1.      ให้ความร้อนกับผลิตภัณฑ์อาหารและทำให้เย็นอย่างรวดเร็ว

2.      บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดี

3.      ป้องกันแมลงวัน

4.      เตรียมผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดด้วยวิธีการที่ปราศจากเชื้อโรค

ลิสทีเรีย โมโนไซโตจีเนส

(Listeria monocytogenes)

แพร่กระจายอย่างกว้างขวาง; อุจจาระที่ติดเชื้อ, สลัดกะหล่ำปลี, ชีสภายประเทศและนำเข้าจากต่างประเทศ, ไก่, ไส้กรอกแห้ง, เนื้อและผลิตภัณฑ์จากเนื้อที่ติดเชื้อ

(4 วันถึง 3 สัปดาห์)b

ปวดเมื่อยตามตัวเล็กน้อย, ปวดหัว, อาเจียน, สำหรับสตรีมีครรภ์และผู้ที่มีปัญหาด้านระบบภูมิคุ้มกันจะพบอาการที่รุนแรงมากขึ้นและอาจเสียชีวิต

1.      พาสเจอร์ไรซ์ หรือ แปรรูปผลิตภัณธ์อาหารด้วยความร้อน

2.      หลีกเลี่ยงการปนเปื้อน

3.      แช่เย็นหรือแช่แข็งผลิตภัณฑ์จากนม

4.      ทำความสะอาดและฆ่าเชื้ออุปกรณ์อย่างเเหมาะสม

ไวรัส นอร์วอล์ค

(Norwalk virus)

ปลาและสัตว์น้ำมีเปลือกที่มาจากแหล่งน้ำที่ปนเปื้อน, คนที่ติดเชื้อ

(24 ถึง 48 ชั่วโมง)b

มีไข้, ปวดหัว, ปวดท้อง, ท้องเสีย, อาเจียน

1.      ซื้ออาการจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง

2.      ปรุงอาหารประเภทสัตว์น้ำมีเปลือกด้วยไอน้ำเป็นเวลาอย่างน้อย 4 นาที

3.      บังคับใช้ข้อกำหนดเกี่ยวกับสุขลักษณะที่ดีและการรักษาความสะอาด

4.      แช่แข็งที่อุณหภูมิ -4°F (-20°C) เป็นเวลา 168 ชั่วโมง

ซาลโมเนลลา

(Salmonella spp.)

ลำไส้คนและสัตว์; ไก่งวง, ไก่, หมู, โคกระบือ, สุนัข, แมว, กบ, เต่า, และนก; ผลิตภัณฑ์จำพวกเนื้อ; ไข่และผลิตภัณฑ์สัตว์ปีก; มะพร้าว; ยีสต์; ลูกอมช็อคโกแลต; ปลารมควัน, สลัดดิบ; ปลา; สัตว์น้ำมีเปลือก

5 ถึง 72 ชั่วโมงa

(12 ถึง 48 ชั่วโมง)b

ปวดท้อง, ท้องเสีย, มีไข้, หนาวสั่น, อาเจียน, สูญเสียน้ำ, ปวดหัว, อ่อนเพลีย

1.      ปรุงผลิตภัณฑ์อาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

2.      ทำให้อาหารร้อนทั้งหมดเย็นลงอย่างรวดเร็ว

3.      ป้องกันการปนเปื้อนข้าม

4.      บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี

ชิเกลล่า

(Shigella spp.)

 

อุจจาระของคนที่ิติดเชื้อ; การสัมผัสโดยตรงกับพาหะ; น้ำที่ปนเปื้อน; อาหารปรุงไม่สุกที่ถูกหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ, ตัด, สับหรือผสม; อาหารที่ถูกผสมและชื้น (ปลาทูน่า, กุ้ง, ไก่งวง, มักกะโรนีและสลัดมะเขือเทศ); นม; ถั่ว; น้ำแอปเปื้ล; ผลิตภัณฑ์ที่ปนเปื้อน

1 ถึง 7 วันa

(น้อยกว่า 4 วัน)b

ปวดท้อง, ท้องเสีย, มีไข้, หนาวสั่น, ปวดหัว, มีเลือดปนในอุจจาระ, อาเจียน, สูญเสียน้ำ, อ่อนเพลีย

1.      ทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็น และ ให้ความร้อนผลิตภัณฑ์อาหารอย่างรวดเร็ว

2.      บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี

3.      ป้องกันแมลงวัน

4.      เตรียมผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดด้วยวิธีการที่ปราศจากเชื้อโรค

สแตฟฟิโลคอกคัส ออเรียส

(Staphylococcus aureus)

อยู่ในจมูกมนุษย์และของไหลในลำคอ, มือและผิวหนัง, แผลติดเชื้อและแผลไหม้, สิวและเม็ดตุ่มหนอง, ผม, อุจจาระ; แฮมปรุงสุก; สัตว์ปีกและสัตว์ปีชำแหละ, ผลิตภัณฑ์จำพวกเนื้อ; เกรวี่และซอส; ขนมอบไส้ครีม; ชีส; ซอสฮอลแลนเดซ; พุดดิ้งขนมปัง; ปลา, มันฝรั่ง, แฮม, สัตว์ปีก, และสลัดไข่; อาหารเหลือที่มีโปรตีนสูง

1 ถึง 8 ชั่วโมงa

(2 ถึง 4 ชั่วโมง)b

อาเจียน, เป็นตะคริวที่ท้อง, ท้องเสีย, คลื่นไส้, สูญเสียน้ำ, เหงื่อออก, ไม่มีแรง, อ่อนเพลีย

1.      นำพนักงานที่ป่วยออกจากสายการผลิตอาหารและกิจกรรมการจัดการอาหาร

2.      บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี

3.      จัดการผลิตภัณฑ์อาหารด้วยความระมัดระวังอย่างที่สุด

4.      ปรุงและอุ่นอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

5.      ทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็นลงอย่างรวดเร็วและแช่เย็นอย่างเหมาะสม

ทริคิเนลล่า สไปราลิส

(Trichinella spiralis)

 

หมูที่ติดเชื้อ, เนื้อหมีหรือวัลรัส

4 ถึง 28 วันa

(9 วัน)b

แพร่กระจายไปที่กล้ามเนื้อและมีอาการเจ็บปวด, อ่อนแรง, กล้ามเนื้อบวม

1.      ให้ความร้อนเนื้อหมูจนทำให้มีอุณหภูมิภายในที่ 155°F (68°C) หรือมากกว่า เป็นเวลา 15 วินาที (เพิ่มอุณหภูมิอีก 25°F/14°C สำหรับการปรุงด้วยไมโครเวฟ)

2.      การแช่แข็งเนื้อหมูจะช่วยทำลายพยาธิ

3.      เก็บที่อุณหภูมิ 5°F (-15°C) หรือต่ำกว่า เป็นเวลาไม่น้อยกว่า 20 วัน

วิบริโอ พาราฮีโมลัยติคัส

(Vibio parahaemolyticus)

 

สัตว์ทะเล, น้ำทะเล, อาหารดิบจากทะเล, ปลาน้ำเค็ม, สัตว์น้ำมีเปลือก, ผลิตภัณฑ์จำพวกปลา, อาหารรสเค็ม, แตงกวา

2 ถึง 48 ชั่วโมงa

(10 ถึง 20 ชั่วโมง)b

เป็นตะคริวที่ท้อง, ท้องเสีย, คลื่นไส้, อาเจียน, มีไข้อ่อนๆ, หนาวสั่น, ปวดหัว, อ่อนเพลีย

1.      ปรุงผลิตภัณฑ์อาหารและทำให้ผลิตภัณฑ์อาหารเย็นอย่างเหมาะสม

2.      แยกอาหารดิบและปรุงสุกออกจากกัน

3.      ไม่ล้างผลิตภัณฑ์อาหารด้วยน้ำทะเล

ไวรัสของโรคตับอักเสบ

(virus of infectious hepatitis)

เลือด, ปัสสาวะ, และอุจจาระของคนและสัตว์พาหะ; น้ำ; สัตว์ฟันแทะ; แมลง; สัตว์น้ำมีเปลือก; นม; สลัดมันฝรั่ง; เนื้อตัดเย็น; สตรอเบอร์รี่แช่แข็ง; น้ำส้ม; เค้กวิปครีม; โดนัทเคลือบน้ำตาล; แซนวิช

10 ถึง 50 วันa

(30 วัน)b

 

มีไข้, คลื่นไส้, ปวดท้อง, รู้สึกเหนื่อย, ตัวเหลือง, ติดเชื้อที่ตับ

1.      ซื้อผลิตภัณฑ์อาหารทั้งหมดจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง

2.      บังคับใช้ข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี

3.      ปรุงอาหารให้สุกอย่างทั่วถึง

เยอซิเนีย เอนเทอโรโคไลติกา

(Yersinia enterocolitica)

 

เนื้อหมูและเนื้อวัวดิบที่ปนเปื้อน, น้ำดื่ม, ไอศกรีม, นมดิบและพาสเจอร์ไรซ์, เต้าหู (ถั่วเหลือง)

(3 ถึง 7 วัน)b

อาการขึ้นอยู่กับอายุของผู้ได้รับเชื้อ, การย่อยอาหารผิดปกติและปวดท้องฉับพลัน (ในเด็ก) มีความผิดปกติที่ท้องฉับพลัน, ท้องเสีย, มีไข้, ปวดข้อ (ในผู้ใหญ่) ผิวหนังและดวงตาติดเชื้อ (ทั้งเด็กและผู้ใหญ่)

1.      พาสเจอร์ไรส์หรือแปรรูปผลิตภัณฑ์อาหารด้วยความร้อน

2.      หลีกเลี่ยงการปนเปื้อน

3.      ปฏิบัติงานตามข้อกำหนดด้านสุขลักษณะที่ดี

4.      ทำความสะอาดและฆ่าเชื้อโรคอุปกรณ์อย่างเหมาะสม

5.      รับอาหารจากแหล่งที่ผ่านการรับรอง

aช่วงเวลาของระยะฟักตัวที่มีการรายงาน

bระยะฟักตัวที่พบเป็นปกติ, เฉลี่ย, หรือ มีการรายงานบ่อยที่สุด